Ховш ма хиллара, царгаш дика хилча, сага кер а унахцIена, цхьаццадола лазараш доацаш хул. Цул совгIа, сага куц-сибат а доаккх хозача, нийсача, кIайча царгаша. Цар лоархIамах дувцаш дуккха моттигаш я вай халкъа багахбувцама юкъе. Масала, царг лаз алар эхь хиннадац къонахчоа а, хIана аьлча из халача лазарех цаI лоархIаш хиннадаь. Из къаьстта дика гу вайна «ХIана хиннав Сеска Солса цхьа бIарг болаш?» яхача оалам тIара. ДоттагIчо ше хьоашалгIа вийхача, воагIаргва со, аьнна, дош денна хиннад Сеска Солсас, бакъда, царг лазаялар бахьан долаш, хьал ца водаш Iийнав. Фу хиннад хьажа Iовенав вож. Царг лазар са ала эхь хеташ, пIелг Iетта ший бIарг баьккхаб Солсас. БIарг баьккха хьийзав со, цудухьа хьал ца воалуш Iийнав , Сеска Солсас аьлча, вокхо духьала аьннар да лакхе вай хьоахадаьр бакъдеш. БIарг баккхар-м дош дацар, ше дар нагахьа санна хьа царг лезаяларе, аьннад фусам-даь доттагIчо. Цу оаламах хов вайна ширача замангара денз, царгаш чIоагIа лоархIаш, лораеш, вай дай хиннилга. Дика царгаш хилар, къонала кеп санна лоархIаш а хиннад. Масала, говр эца ваха лоамаро, эггара хьалха хьайбан царгашка хьожаш хиннав, царех ховш хиннад из говр къона я е къаьна я. Цхьадолча кицашка а хьехаю царгаш. Царех да: «Царг йоацаш борз а хиннаяц, шелал йоацаш Iа а хиннадац», «Царг лазачоа, царг лазачунгара хьал хайнад».
Вай мехка укх тIехьарча хана дукха царгаш тоаеш бола лораш а моттигаш а гучаяьннай. Со зIамига волаш, Наьсаре царгаш тоаеш а дIайоахаш а цхьа-ши лор мара вацар, царех цаI селий мехкара вена, Рагимханов яхаш, кхыча къамах саг вар. Вож Долгиева яхаш гIалгIай кхалсаг яр. Шоай коа-карта болх беш бола дошо пхьараш-м бар, цар хьайора дошо царгаш е бердаш. Тахан хIара боккхача урам тIа хIана дац аьнна, го йиш я институташ, академеш яьхача лораша болх беш дола цIенош. Цул совгIа, Iаьдала йоккха поликлиника я Магасе, наьха хьашташ кхоачашдеш. Берригаш цхьатарра дика ба оалалургдац вай царгий лорех, хIаьта а наха цIи йоаккхаш а бувцаш а ба царех цхьабараш. Укхаза хьоахаве воагIа Наьсарерча Московски урамагIа къахьегаш вола Джандигов Мухьмад. Из 1976-ча шера Наьсар-Керте вахача Джандигов Марзбика Султанбикеи Дудургов Бийсолта Лейлайи дезале ваьв. Цар цIагIарча пхе дезалхочох цаI хиннав Мухьмад. Дерригаш ши вошеи кхо йишеи да уж. Юртарча №1 йолча школе (хIанз №10 я из) дийша ваьлча, 1992-ча шера из деша вода Смоленскерча паччахьалкхен медицински институте, цигара дIахьожавайт цо ше, юхейисача хана Махачкалерча институте дешаргдолаш. Ювцача шахьар тIа 1998-ча шера стоматологически факультет йоаккх вай мехкахочо. Цигара цIавеча Наьсарерча царгаш тоаеча, дIатохача республикан поликлинике интернатура дIахьош хул, ше Iомадаьр шаьрдеш, кIоаргдеш, чIоагIдеш. ДIахо Москверча Н. А. Семашко цIерагIча лорий-стоматологически институте ординатура йоаккх Мухьмада 1999-2001-ча шерашка. Цу хана денз, вай республике къахьегаш хьавоагIа из. Хьалхара ялх шу Iаьдала балха тIа волаш, республикан поликлинике къахьегаш доаккх цо. Царгий лор-ортопед оал цун балха говзалах. Цо царгаш дIатох, бердаш оттаду. ТIеххьарча кхойтта шера ший доалахьарча клинике болх беш ва Султанбика Мухьмад. Царгаш мишта хила еза хьожаш бустам боаккх цо, цу бустамах уж хьаеш ва цун новкъост а гаргара саг а Джандигов Гирихана Мухьмад.ТIеххьарчо из болх бу а даьннад 19 шу, дикка поалхам Iоаю ха я цо царгашца къахьегар. Кхыча дешашца аьлча, шин Мухьмада пхьоалле я царъяр. ДIахо уж сагага товш я, къувлаш я хьожаш, массехказа тIавех царгаш тохаш вола саг. Цар баьча балха раьза волаш дIавода, укхаза чувенар.
Хьалххе дIаязбийя хул царгаш тохийта ухараш. Дийнахьа пхиъ-ялх саг тIаэц цар. Цул совгIа, цхьацца хIама хатта ухараш а нийслу, 5-10-га дIакхоачаш.
Cултанбика Мухьмада ший а боккха дезал ба карарча хана: виъ воIи цхьа йоIи. ВоккхагIвола Амир укх шера 11 класс яьккха ваьннав. Дас бу болх дукха безаш хиларах, ший каьхаташ Ростоверча царгий лорий университете дIачуденнад цо. Хетаргахьа, кастта цхьаькха царгий лор хила мег вай къаман. Ший да санна дика къахьегаш из хургхиларах теша безам ба. Мухьмада вокх къонгаша малагIа никъ хоржаргба дувца хьалха да. Уж школе дешаш ба хIанз а. ХIаьта виъ веший цаI мара йоаца йиша вIалла деша яханза я, цун ши шу мара даьннадац.
Арчаков С.