Йоазонхо, хьехархо, профессор хиннача Дахкильгов Iадрахьмана ИбрахIима кхолламе, говзамеча литературах дIатоха мегаргдолаш, кхо книжка дар. Царех дар «Шутар» яха берий дувцарий книжка, роман «Берд», хIаьта цун беррига кхоллама никъ дIаболабаьр, эггара хьалха цо арадаьккхар дар «Кукий денал» аьнна цIи йолаш. ЦIи, бакъдар аьлча, кIеззига харцахьа язъяьяр, хIана аьлча доала дожаре из дIаоттайича, «Куке денал» ала дезар цига. Бакъда со валлац цу книжка тIара гIалаташ леха, из сона а из мел дийшача наха а дукха дезаш книжка да. Укх шера 45 шу дуз, из яздаь, арадаьнна. Мора мужалт йолча диткъача цу книжканна юкъедахадар массехк дувцар, нагахьа санна дерригача книжках тилла цIи теркалйича, йоазонхочоа шийна цу тIарча йоазошта юкъе керттера хийттад денал дола гIалгIай кIаьнк вувцар. Вожаш энчикаш, бийдолгбаьреш, Самарт яха йиIиг ювцаш да.
Цу книжка беттагаргаш тIа латтача кIаьнка бейоаллача байракха хьисапе хьаяь я таханарча ГIалгIай республико лелаю маьлха хьарак тIалатта къаман байракх а. Цу тайпара байракх хьалха а хинна-м хиннай, из гу вайна М. Лермонтова «Вай заман турпал» яхача романах даьккхача исбахьален фильма юкъе, хIаьта а къаман байракха куц ИбрахIима суртагара хьаийца да.
Дувцар дIадолалу, йоазонхочо ширача заман халонаш: тIемаш, унаш, гIаьраш – ювцарца. Ширача Сурхо тIа эггара айеннача моттиге мохк лорабеш ха латташ хиннад, цу гIулакха егIа гIала а йолаш. Ха тIа водача ший даьца вода шийтта-кхойтта шу даьнна Куки а. Сага дагадацар гIалгIашта боккха кхерам тIабессалга. КIаьнк гIалан лакхе ваьнна дIахьежача, гобаьккха пана дуне, сийна хьунаш, яьсса аренаш мара хIама дацар. Селлара доккха, паргIата дуне хилча, тIемаш хIана ду наха, гIалий чу дада герзаш сенна деза, аьнна, хетар цунна. Из уйла гу вайна Лермонтовс кхеллача «Валерик» яхача йоазон тIа а. IодоагIа хий цIийдеш, адамий дукха цIий Iодода цига хиннача тIема юкъе. Бухсоццаш, эрсий классико йоах, ер дуне доккха а паргIата а хилча, фуд цу наха къувсар.
Куки ха тIа вахача бус, цIоз миссел маалой тIалат цар гIаланна. Беррига хаьхой бовргболаш хиннаб, хоама цIи йийзача, из гургйоацаш баьде хиннай бийса, цул совгIа, дохк лаьттад, догIа доладеннад, цIи дIайоаеш. ЦаI мара никъ бисабацар маьрша бахача гIалгIашка тIемах бола хоам бе. БIил ийца цхьа саг вахийта везаш дар гIулакх. Массане, раьза болаш, Кукий вохийт из декхар кхоачашде. Новкъа водаш, дукха халонаш ла, кхерамах чакхвала вийзар цун. Шийна тIехьавоагIа маало Iехаву кIаьнка, тIаккха вув. Кхаькхале дIа а кхаьче, оарц доаккх цо, цу оарцан тхьамадаца Хучбараца ше а вода моастагIчох лата а ший даь пхьа леха а. Шинна оагIорахьара цхьа саг дийна висац, денал гойташ ла Кукий а.
Из дувцар юкъедихьад, 7 класса лаьрхIача литературах долча книжканна. ТIеххьара арадоаккхаш, классал арахьа деша аьнна белгалдаьккхад из. ХIанзалца оаха, из дийша даьлча, сочинени язйора «Куке денал» яхача темах. Берашта дукха везавеннавар къона турпал. Цу дувцарах йолча цхьан сочинене тIа яздаьд: «…Фу дагадох дувцар дийша ваьнна, тIеххьара оагIув кIалтIаяьккхача. Эггара хьалха саг ший цIа, юрт, мохк лорабе декхарийла волга кхетаду. Кукий хиннав иштта. Уж тайпа нах хилар бахьан долаш, цIаккха моастагIчоа кара ца бодаш, когашкIийле ца хулаш, хьабенаб вай мохк. Шоаш бой а, цар турпала гIулакхаш даха дус. ДIа-юха хьажал гонахьа, зел вай майдай, улицай цIераш. Куке фух хьабаьннаб Оздоев Мурад, Мальсагов Ахьмад, Костоев Ширвани санна бола майрахой. Баркал оалача тIехьено хоастам бу цар».
IАРЧАКХНАЬКЪАН Сали